Niedokwaszony żołądek jako przyczyna SIBO – objawy, przyczyny, dieta

Hipochlorhydria to niedobór kwasu solnego w żołądku powodując tym samym tzw. niedokwaszony żołądek. Oznacza to, że pH w żołądku jest zbyt wysokie. Fizjologicznie środowisko w żołądku na czczo powinno być kwaśne. 

Kwas solny i niskie pH w żołądku spełniają wiele istotnych funkcji m.in. ochronnych, trawiennych i związanych z wchłanianiem witamin i minerałów. Niedobór kwasu solnego w żołądku może powodować wiele powikłań związanych z niedoborami pokarmowymi jak również z prawidłowym trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych.

W perspektywie długoterminowej mogą wystąpić takie dolegliwości ze strony układu pokarmowego jak np. bóle, wzdęcia, zgaga czy biegunka.

Refluks – nadkwasota czy niedokwasota?

Uczucie zgagi, które towarzyszy chorobie refluksowej jest zwykle spowodowane nadmiernym wydzielaniem kwasu żołądkowego, często występuje również z nadmiernym rozluźnieniem zwieracza żołądkowo-przełykowego. W takich przypadkach zazwyczaj stosuje się leki z grupy IPP w celu zahamowania produkcji kwasu solnego. Kwaśna treść żołądka podrażnia przełyk, może spowodować zapalenie przełyku, przełyk Barretta, a nawet raka przełyku. Leki z grupy IPP hamują wydzielanie kwasu solnego co chroni osobę zmagającą się z refluksem przed niebezpiecznymi powikłaniami. Odchodzi się jednak od stosowania tego typu leków długoterminowo gdyż mogą przynosić niebezpieczne powikłania jak np. niedobór kwasu solnego.

Nieodłącznym elementem terapii refluksu powinna być zmiana stylu życia, zmiana sposobu odżywiania i rodzaju diety.

Czynniki powodujące chorobę refluksową przełyku

 Anatomiczne:

• przepuklina rozworu przełykowego
• zwiększony gradient ciśnienia żołądkowo-przełykowego (otyłość, obfite posiłki, intensywny wysiłek fizyczny)
• pozycja leżąca

Czynnościowe:

• motoryka przełyku
• funkcja dolnego zwieracza przełyku
• spowolnione opróżnianie żołądka
• nakładanie się choroby refluksowej, IBS oraz dyspepsji czynnościowej
• wysoki progesteron ( w czasie ciąży)

 Środowiskowe:

• otyłość
• palenie papierosów
• alkohol
• kawa, mocna herbata, kakao
• napoje gazowane
• intensywna aktywność fizyczna
• leki obniżające napięcie LES: cholinolityki, metyloksantyny, azotany, antagoniści wapnia, benzodiazepiny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, duże dawki estrogenów (hormonalna terapia zastępcza)

Prawidłowe pH żołądka i rola kwasu solnego

Prawidłowe, odpowiednio kwaśne pH żołądka powinno wynosić mniej niż 3, na czczo między 1 a 2,5.

Przy hipochlorhydrii czyli niedoborze kwasu solnego pH wynosi zazwyczaj między 3 a 5.

Przy całkowitym niedoborze kwasu solnego czyli achlorhydrii pH wynosi więcej niż 5.

Rola kwasu solnego

Rola kwasu solnego w żołądku jest bardzo istotna z punktu widzenia dalszych etapów trawienia i funkcjonowania przewodu pokarmowego. Do najważniejszych funkcji należą:

• wstępne trawienie białek
• ułatwianie wchłaniania żelaza, wapnia i witaminy B12
• ochrona przed przedostaniem się patogennych drobnoustrojów do dalszych odcinków przewodu pokarmowego
• ochrona przed nadmiernym namnażaniem się bakterii w jelicie cienkim (SIBO)

Jak rozpoznać niedokwaszony żołądek?

Ciężko po samych objawach stwierdzić czy ktoś zmaga się z niedoborem czy nadmiarem kwasu solnego. Gdyż te dwa stany mogą mieć wiele wspólnych objawów. Najważniejsza jest uważna obserwacja reakcji na różne pokarmy, by następnie móc dostosować indywidualnie dietę pod swoje potrzeby. Z praktyki najłatwiej stwierdzić czy mamy problem z niedoborem kwasu solnego po takich objawach jak np.:

• zła tolerancja mięsa, uczucie ciężkości po zjedzeniu produktów mięsnych,
• brak odczuwania głodu z rana, nudności, szybkie uczucie pełności po posiłku,
• dobra tolerancja produktów kwaśnych i gorzki,
• poprawa i redukcja objawów po wypiciu octu jabłkowego rozcieńczonego w wodzie,
• w wynikach badań można zauważyć niedobór żelaza, witaminy B12, cynku i magnezu,
• można mieć dużo więcej problemów jelitowych np. wzdęcia, biegunki, SIBO, bóle brzucha, nudności.

Są to objawy prawdopodobne ale niekoniecznie muszą występować jeśli ktoś zmaga się z niedoborem kwasu solnego. Dzielę się tutaj swoim doświadczeniem z pracy w gabinecie dietetyka. Kluczowe jest indywidualne podejście.

Przyczyny niedoboru kwasu solnego, czyli niedokwaszonego żołądka

eWażne jest również by mieć świadomości co może powodować niedobór kwasu solnego, oto najczęstsze przyczyny: 

• przewlekła infekcja Helicobacter Pylori (chociaż w początkowej fazie infekcji może powodować nadkwasotę)
• nadmierne i niepoprawne stosowanie leków grupy inhibitorów pompy protonowej tzw. IPP, zazwyczaj >12 miesięcy
• wiek powyżej 65 roku życia
• stres
• niedobory witamin i minerałów: cynk, witaminy z grupy B
• niewyrównana niedoczynność tarczycy
• przewlekłe zanikowe zapalenie żołądka

Powikłania długotrwałego stosowania IPP (>12 miesięcy) związane ze zmniejszeniem wydzielania kwasu solnego i podwyższenia pH żołądka:

• niedobór witaminy B12 i wapnia
• niedobór magnezu
• wzrost ryzyka rozrostu bakteryjnego  jelicie cienkim (SIBO)

Jeśli leczenie przy pomocy leków z grupy IPP nie działa to prawdopodobnie refluks nie jest spowodowany nadmierną produkcją kwasu solnego, a niedoborem kwasu solnego czyli tzw. refluks niekwaśny.

Leki z grupy IPP są dostępne bez recepty i na receptę (w zależności od dawki). Są to leki, które stosowane nierozważnie, bez konkretnego celu i bez opieki lekarza mogą narobić dużo szkód. Badania wykazują, że aż w 60-80% przypadków leki z grupy IPP są stosowane niezgodnie z zaleceniami.

Niedokwaszony żołądek i niedobory pokarmowe

Kwaśne środowisko żołądka chroni nas przed infekcjami bakteryjnymi, pasożytniczymi ale również odgrywa rolę w trawieniu i wchłanianiu składników odżywczych. 

Kwas solny odpowiada chociażby za wstępne trawienie białek. Aktywuje on pepsynogen do pepsyny, która z kolei wstępnie trawi białka w żołądku. Optymalne pH dla działania pepsyny to 2. Podczas przyjmowania leków z grupy IPP pH jest wyższe bo wynosi między 5 a 7, co może przełożyć się na uczucie ciężkości po posiłkach bogatych w białko i mięsnych, może dojść również do niedoboru aminokwasów, które dostarczane są z białkiem. Aminokwasy są niezbędne do pracy hormonów, tarczycy czy wchłaniania żelaza. Niedobór kwasu solnego może pośrednio powodować problemy w całym organizmie i czasem ciężko te fakty połączyć, dlatego tak ważne jest by spojrzeć na organizm człowieka holistycznie.

Niedokwaszony żołądek zwiększa ryzyko niedoborów:

• witaminy B12
• żelaza
• wapnia
• cynku
• magnezu
• aminokwasów

Dieta i sposoby na niedokwaszony żołądek

Sposoby na “zakwaszanie” żołądka czyli na zwiększenie ilości kwasu żołądkowego:

• gorzkie rośliny i ekstrakty roślinne
• suplementacja betainy HCl* (pod warunkiem, że nie występują w żołądku stan zapalne spowodowany np. infekcją H.Pylori, nie wolno również stosować betainy HCl przy chorobie wrzodowej)

*Ważne jest, aby odbywało się to z posiłkiem o odpowiedniej wielkości (500 kalorii lub więcej) zawierającym odpowiednią ilość białka. Betainy HCl nie należy podawać na pusty żołądek, chyba że bezpośrednio po nim następuje spożycie posiłku.

• unikanie cukru i słodkości
• wprowadzenie do diety kiszonek jeśli są dobrze tolerowane
• zastosowanie do gotowania i doprawiania dań świeżych, zielonych ziół: pietruszka, kolendra, majeranek, tymianek, rozmaryn
• dodanie do diety bulionów i wywarów mięsnych (rosoły), które pobudzają wydzielanie kwasu solnego (upewnij się jednak, że nie zmagasz się z nadkwasotą bo może to zaostrzyć problem
• gotowanie, gotowanie na parze, duszenie i pieczenie w niskich temperaturach, unikanie smażenia szczególnie w dużej ilości tłuszczu, długiego smażenia

Niedokwaszony żołądek jako przyczyna SIBO

Jelito cienkie jest odcinkiem jelita raczej ubogim w bakterie jelitowe, głównie ze względu na obecność kwasu żołądkowego, żółci, enzymów trawiennych i szybkiego czasu pasażu. Zdecydowanie bardziej bogatym w bakterie i różnorodnym środowiskiem jest jelito grube. W żołądku z kolei znajduje się najmniej bakterii ze wszystkich tych odcinków ze względu na kwaśne środowisko i niesprzyjające dla wzrostu bakterii warunki. To jest normalne i tak też powinno pozostać. 

Jednak ta mała ilość komensalnych bakterii w jelicie cienkim odgrywa istotną rolę m.in. pozyskiwanie składników odżywczych, zapewnia odporność na kolonizację tego odcinka patogenami oraz dba o rozwój odporności funkcji bariery nabłonkowej jelita. W barierze jelitowej zlokalizowana jest bardzo duża część odporności całego naszego organizmu. Dlatego tak ważna jest konkretna ilość i jakość bakterii w jelicie cienkim. Nie może ich być za dużo, ani za mało – nasz przewód pokarmowy nigdy nie będzie jałowy.

Stan żołądka i jego odpowiednie pH (czyli kwaśne środowisko) pozwala utrzymać stałą, niewielką liczbę bakterii w kolejnym odcinku przewodu pokarmowego, zaraz za żołądkiem czyli właśnie w jelicie cienkim. Jeśli z różnych przyczyn wymienionych wcześniej w tym artykule dojdzie do zwiększenia pH żołądka i przestaje on spełniać swoje funkcje może dojść do namnażania się patogennych bakterii w jelicie cienkim. Mamy wtedy do czynienia po pierwsze:

• ze zbyt licznym i różnorodnym środowiskiem w tym odcinku jelita 
• z rozrostem patogennych drobnoustrojów, które powodować mikro stany zapalne, uszkadzać kosmki jelitowe, wytwarzać szkodliwe metabolity i powodować wiele zaburzeń związanych z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych.

Bariera kwasowa żołądka chroni przed połkniętymi mikroorganizmami i prowadzi do ich inaktywacji przed dotarciem do jelita.

Kiedy żołądek jest niedokwaszony najczęściej dochodzi wtedy do rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim czyli zaburzenia nazywanego w skrócie SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth), IMO czyli przerostu metanogenów (ang. intestinal methanogenic overgrowth) lub infekcji pasożytniczych.

Podsumowanie

Układ pokarmowy w tym: jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube to nie jest osobny narząd totalnie oderwany od całego organizmu. Zdrowy przewód pokarmowy i prawidłowe, fizjologiczne (czyli tak jak zaprojektowała to natura) działanie poszczególnych elementów przewodu pokarmowego jest podstawą zdrowia i funkcjonowania pozostałych układów. To na poziomie układu pokarmowego dochodzi do przyjmowania, trawienia a następnie wchłaniania składników odżywczych, które są niezbędne do pracy całego organizmu: hormonów, układu nerwowego, odpornościowego.

Żołądek, który ma nieodpowiednie pH i jest ono za niskie lub za wysokie nie będzie spełniał swoich funkcji i już na tym etapie dojdzie do zaburzenia trawienia i wchłaniania składników odżywczych.

Źródła:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22829345/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9062108/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5467726/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32549862/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7238915/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22829345/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4991651/

https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(08)00786-5/fulltext

https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0134116

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21258666/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3027332/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5467726/